(Hi cabia hi Lai Chiatṭhat Bu nih November 12, 2022 ah an tuahmi Lai Kumthar ah ka chimmi le tlawmpal ka chapmi asi).
Lai Kumthar ah biatawi chimnak caan sunglawi ka hmuh caah kai lunghmuih ngai. Vo lianpi asimi biachimnak aka peetu Lai Chiatṭhat Bu President Rev Dr Thawng Ṭha Thang le Secretary Pu Peng Hu le komiti chungtel cungah kai lawm. Kei hi ka miphun hawi sinah chim ka duhmi le hromh ka duhmi cu cabia in ka ṭial tawn. Asinain ka cabia rel awk ahmu lomi le arel huam lomi ngawt nan si ṭheu lai ti ka zumh. Tutan cu ka hmurka in chimnak caan ṭha ka hmuh ve caah kai lawm.
Biatawi asi ko le ihne ulaw rak ka ngaihpiak ko ne uh, zei kan ti hnga. Ka von in zoh hna le nan idawh tuk. Kai ṭialmi ah ka telh lomi Laimi cu muidawh miphun kan si ti hi hmailei Laimi kong ka ṭial ahcun ka telh cang lai. Lai Kumthar kong cu midang nih an chim ko lai caah kei cu atulio Laimi kan sining tu ka chim lai. Ka ṭhuthmun in ka hmuh khawh tawk le ka theih khawh tawk vial lawng ka von chim lai. Hlan zongah “Laimi Kan Men Lo” tiin Muko mekazin ah voihnih ka ṭial bal. Cun ahnu ah “Laimi Kan Lang Ngai” ti zong in ka ṭial. “Laiholh Avan Achia” ti tehna, “Biaknak Hi Laimi Caah Rian Peetu Ngan Bik Asi” ti tehna le adangdang ka ṭial bal hna. Hihi Laimi kan sining ka ngiat peng ti le ka siaherhmi aum peng ti ka chim duhnak asi. Atu zong Laimi kan sining ka hmuh khawhtawk ka vun chim lai.
Atu cu Laimi kan khuasak aṭha deuh ving cang. Yangon ahhin tlakrawh inn neimi kan tamtuk cang. Mawṭaw neimi zong kan tampi. Inn he mawṭaw he aneimi kan tlawm ti lo. Inn pahnih pathum le mawṭaw pahnih pathum neimi zong kan um len. Dum neimi zong kan um. Kampani le chawdawr neimi nih dangkhat. Inn ṭha ṭiah ruahmi condominium neimi zong kan tam. Yangon khua ah inn caw kho cem hi Laimi kan si. Laimi cu inn kan uar le inn kan nei kho ve. Cun Lai tlangval hna Lai nungak hna nih anmah neihmi mawtaw bak an von i mongh khawh ve ahcun lung anuam ngai.
Lai hngakchia private sianginn ṭhaṭha le international school ah akaimi an tampi. Mirangholh an thiam cang. Lai sayama zong an um. Kan zawt kan fah tikah private si-inn ṭha bikbik ah kan kal kho. Rian ṭuantu Lai doctors hna an um. Anei deuh nih Yangon le Mandalay zong an ilungsi lo i Bangkok le Singapore sizung ah an kal.
Yangon khua ummi banks (baan) kan kal tikah Laimi kan hmuh peng hna. Atam-u cu Western Union in phaisa kuat hlammi kan si. Laimi nih banks kan hman ngai. Ramthumnak ummi nih Western Union in phaisa an kan kuat tik ahhin cozah nih dollars an hmuh. Cucaah Laimi nih Kawl cozah dollars tampi kan hmuhter hna. Hei chim ahcun Malaysia cozah le atu cu India cozah zong Laimi nih dollar tampi kan hmuhpiak hna. Malaysia cozah nih Laimi akan iin khawhnak khi ramthumnak
Laimi nih Malaysia ummi Laimi phaisa an kuat hna ruangah asi pah. Yangon Laimi nih Baptist Khrihfabu lawng bak 18 tiang kan dirh khawh. Bu dang he zeizat dek kan hei si. Kan tam ngai lai. Baibal sianginn le hngakchia zohkhenhnak tibantukin Founders zong tampi kan nei hna.
Adirhtu nih rian tampi an ser. Mitampi an bomh khawh hna. Miphundang sinak mission hna kan thlah khawh. Harnak phunphun ah mibawm khotu an si. Sianghleirun kan kai lio ahcun Rangoon khua ah Laimi nih biakinn neih cu chim lo inn nei hmanh an rak um lo le Xmas tuahnak hmun hna kan nei lo. Atu Pyithu Yinpin (People’s Park) khi ralkap Family Line arak si. Thinginn lawngte arak si. Cuka ummi Capt Ṭhenh To inn ah voikhat Capt Deng Thang inn ah voikhat Christmas kan tuah. Voikhat cu Capt Mang Hai umnak Thanhlyin ah kan tuah. Voikhat baak cu Capt Ngun Nawl inn Insein Ywama ah kan tuah. Atu ahcun Xmas tuahnak asi ah nupi thitnak asi ah biakinn tampi kan nei. Kan duh le hotel ṭhaṭha kan hman khawh.
Mino nih ramdang kal rumro an itinh le an izuammi kha 2010-2020 hrawng ahcun cutlukpi in Lairam zaamtaak an duh ti lo. INGO, NGO, Embassy le private sianginn ah rian ṭuanmi Laimi an um tung. Laimi English kan thiam caah asi. Ramdang kampani le Kawl kampani zongah kan ṭuan. Lai mino nih Kawlram chung hlasak zuamnak ah taitu (winner) hna pahnihnak hna kan hmuh lengmang.
Kan Lai thuam nih ai dawh tuk le vuleicung thuam dawh bik laksawng ahmuh kha nan theih cio ko. Lai thuam cu vuleicung kenkip ummi Laimi nih an von cah cio tikah Lai thuam tah le zuar cu sipuazi rian nganpi (big business) ah ai chuah. Design aphunphun in an suai i an manh lengmang. Lai thuam he pehtlai in pawcawmnak ahmumi hi pazeizat remruam dek an hei um. Laimi pinah miphundang zong nih rian hmuh nakah an hman.
US ummi Laimi nih mawṭaw le inn cu chimlo sushi dawr hna ar-inn hna an nei tung. Inn puaisa (realtors) hna insurance agent (Aamah khan kuzale) hna holhlet (interpreters) hna an va ṭuan kho. Ramthumnak ummi Laimi nih ramkip an tlawng kho. Laimi Israel phanmi hi an tlawm ti lo. Voihnih phan hna an um.
Tourists (kaba hleh) an ṭuan kho. Ramdangah nupiṭhit puai an zawh khawh. Vuleicung kenkip ah Laimi kan um bantukin vuleicung hi Laimi kan tlonlennak asi ve cang. Laimi nih mikong lawng kan caih ti lo. Vuleicung ramrian, pawcawmnak, lentecelhnak, muicawl le hlasaknak kong zong kan caih khawh. Love song sak cu sual asi arak timi zong nih anti ti lo. An fim deuh cang. Nai lebang cun zuunhla le ramhla cu tamtuk kan phuah le kan sak. Khrifa hlabu bantukin mibu nih sakṭi le ngaihṭi atong ballomi zuunhla zong alaar tuk cang. Online interview le biachimnak tampi aum.
Cucaah Laimi nih phungchim asilomi mifim biachim ngaih awk kan neih ballomi kan nei cang. Hi ruangah Hakha holh le Mizo holh hi Chinmi dang holh nakin mi nih an von duhdeuh. An popular deuh. Hartonak nih lung ai rual ballomi Laimi zong lungrualnak akan peek. Siannak le midang bomh duhnak zong akan neihter.
Laimi mirum kan tampi cang. Cuhna lakah ka hngalhmi pakhatte ka von chimta lai. Bishop Dr CK No Chum hna khi kampani phunphun, vanlawng le bank pipi hna angeimi, Kawlram pumpi ah mirum bik pawl pahra (top ten) lawng nih an tuah khawhmi Myanmar National League ah kum 2008 ri khan Club Owner pahra lakah pakhat ah ai tel peng ve khih. Football leiah Sang, Township, State le National Selected Player si hmanh ahar tuk lioah ram pumpi Top Ten mirum hna lakah kum 14 chung Chinland Football Club akan tuahpiak peng khawhmi hi lawmhpi awk atlak taktak.
Laimi inn ṭhaṭha ngeimi kan tampi cang. Bishop Dr CK No Chhum khi inn ṭhaṭha, motorcar ṭhaṭha Pathian nih apeekmi lawng hmanh khi si hlah, Chinland Flower Family Hotel dot 8, thir hleihlak (lift/elevator) he Ba Htoo lampi cungah akan sakpiak khawh khi kan lawmhpi tuk.
Laimi mirum fale private sianginn ṭhaṭha ah tangka dih in achia khomi kan tampi cang ti ka chim cang khah. Bishop Dr CK No Chhum ṭhiamṭhiam khi afale private sianginn ah va chiah le va kaiter menmen hmanh siloin, Myanmar Flower International School, thir hleihlak (elevator) dot 6 in akan sakpiak khawh cang.
Laimi kan men ti lo. Uanthlar awk thuam dawh hna kan nei. Uanthlar awk hlasak thiam hna kan nei hna. Uanthlar awk mirum hna kan nei. Uanthlar awk Chinland Football Club hna kan nei. Upat awktlak mihar bawmtu hna kan nei hna. Lai rawl tiah chim awk kan nei ballo. Atu cu sabuti hmanh amin athang cang.
Cucaah Laimi kan simi zong kan izahpi ti lo. Laimi ka si tiah hmaihngal ngai in kan ti ngam cang. Miphundang aṭhimi le avami zong kan tlawm deuh cang. Naite in an tam ṭhan le ka lung ai rawk. Miphun hme nihcun kan miphun le kan holh le kan nunphung le kan ram cu kan kilven ahau cu mu.
Asinain asinain Laimi asi ṭung i Laiholh athiam lomi kan um. Laiholh athiam ṭung i Laica athiam lomi kan tampi. Laimi asinain Laica thiamlo ruangah dollar in peekmi holhleh rian aṭuan kho lomi kan um. Sianginn ah Laica cawn khawh lo lioah kan fale Laica kan chimh hna lo caah asi. Laica thiam lomi cu Facebook in nan hngalh khawh hna lai. Ngia hna hmanh u. Micheu nih spelling an thiam loh. Micheu nih biafang an ṭhen viar. Micheu nih punctuation an thiam loh. Comma le fullstop hman ning koko hmanh an thiam loh. Laimi nih Laica kan thiam lomi hi nulepa mawh asi. Khrifabu mawh zong asi. Nulepa holh zei rello zong asi le ningzak kan si.
Khrifabu hi Laimi kan itonnak le kan ibuutnak bik asi. Cucaah ihruainak le icawnpiaknak hmunlai ah kan ser awk asi. Baibal ca pinah subject dang zong kan icawnpiak awk asi. Baibal ca cu pumh chiarte kan cawn. Retreat hna, Bible Conference hna, Leadership Training hna, Crusade hna ah cawn lengmang asi.
Subject dangdang zong abik in Laica kan cawnpiak hna ahau. Lairam ah um usilaw Laiholh cu kan fale nih an thiam ko lai. Lairam leng ummi nulepa le Khrihfabu nih kan fale kan holh kan thiamter hna lo ahcun kan mawh lai. Tavuan meh (irresponsible) kan si lai.
Kan nu le kan pa holh (mother tongue) kan thiam lo ahcun tlau hram kan ithok ti hngalh awk asi. Indian Prime Minister Modi nihcun anmah Hindi holh uar loin Mirangholh hman cu sal lungput (slave mentality) neih asi ati tawn. Kan holh kan thiam loah ahodah ai lawm lai. Holh khawh lawng aza lo. Laica thiam bak ahau. Laica dik tein ṭial khawh ahau. Kanmah kan holh te kan ṭial khawh loah ahodah zapei abeng lai.
Kan lung afim ahau. Laimi kan sinak cu kan holh cupei asi cu. Nai ah All Chin Society nih Laiholh cawnnak kan tuah lai anti le kai lawm ngai. An tuahmi belte tlaituk hnu ah tlawmtuk (too little too late) tuah asilo ahau lai. Ramdang um Lai Khrifabu tu nih an fale Laica an chimh hna. Kannih Yangon um Laimi nih kan chim hna lo.
Ramdang Lai biakinn pumh dih ah Lai cauk, Lai mekazin le Lai hla zuar hna an duh lo ti ka theih le ka ngaih achia ngai. “Zuar uh, caw uh” tiah iforh ding tu asi. Fawi tein an cawk khawhnak tu serpiak ding asi. Eidin le hnipuan fenhaih zuar cu kham awk asi ko. US lawng ahhin Laimi Baptist Khrifabu lawng bak 120 hrawng an um ti asi. Bu dang he cun an tamtuk lai. Ramdangdang he cun an tam chinchin lai. Cuka ah Lai cauk, mekazin le Laihla duhtawk in zuar khawh si selaw kan Laiholh cu aṭhangcho tuk ko lai.
Min hi holh ai thoknak le nifate hmanmi asi caah abiapi tuk. Laimi nih Lai min neih hrimhrim aherh. Kan min zong Lai min asi i Laiholh ṭha tein kan thiam ahcun kan tlau kho lai lo. Christian name kan neihchih ahcun apoi lo, aṭha ko. Minung min asi lomi Christian name belte isak lo ding. Cun spelling hman tein ṭial ding. Culo ahcun cathiam setsailo ah ruah kan tong sual lai le ningzahnak asi peng lai.
Ramrian zong cawnpiak pah ding. Laimi nih democracy hna human rights hna kan hngalh lo tuk ahcun freedom of expression kan hngal lo. Kan ruahnak hna kan chim ngam lo. Laimi kan nunnak ah ai tel tukmi kan pastor hna, kan Khrihfabu hna, biaknak bu hna lebang cu soiphu an si zongah kan soi ngam hna lo. Cu nihcun ṭhanchonak adonh. Khrihfabu nih ngandamnak, upadi, ramrian, pawcawmnak tibantuk cawnpiaknak tuahpiak tawn ding asi. Khrihfabu rian asilo ti ding asilo. Khrihfabu nih thih hnu vanram kainak lawng cawnpiak awk asilo.
Nun lio vuleicung kan khuasaknak zong ruah ding asi. Kan fale le kan tu le ca zong ruah ding asi. Miphundang sin hmanh ah pei mission hna kan va tuah cu. Kan hawi Tedim Khrifabu nihcun PESTEL tiin subject phunphun cawnpiaknak an tuah tawn. Hibantuk cawnpiaknak tuah hi Khrihfabu caah ahar lo. Music hi Laimi nih miphundang kan tai khawh hna nak asi le special in cawnpiak lawlaw awk an si. Kan fale hi ca thiam hna selaw an upat tikah Lairam zung kipah bawi an ṭuan ahcun Laimi kanmah te kan i uk bantuk asi ko hnga.
Laimi misifaak bik an si tiah an kan timi khi an palh. Mah kha survey an tuah ning aṭha lo ti ka theih. Sifaak bik Laimi le achangtu Rakhine hna kan ithlau tuk. Kan si afaak bik lo. Laimi pei miphundang nakin ramdang in tangka kuatu kan nei deuh cu. Kan holh kilvennak le ṭhanchonak caah cauk le mekazin cawk hna cu ai harh ding kan si ruam loh. Atu hi Laiholh cauk ṭhaṭha hika ah an zuar hih. Keimah lehmi zong ai tel. Pakhat tal cu caw cio uh. Kai lawm. (28/11/2022)