Covid 19 nih Vuleicung lentecelh ning athlen. Mirangholh in Covid cu Game Changer asi. Covid hnu ahcun kan vulei cu ai thleng cikcek lai. Cucaah Covid hnu ah Vuleicung zong Kawlram zong zeitindah an um telai tiah ruah chung ahau. Covid hnu ah Kawlram cu ahmun ko lai. Vuleicung zong ahmun ko lai.
Asinain Kawlram zong vuleicung zong ai thleng lai. An ithlen hnu ah zeidah alawh lai ti kan ruahdamh khawh ahcun zeitindah kan cawlcangh lai ti kan hngalh lai.
New Normal
Kan umkeel le kan si tawnning hi Normal ti asi. Covid hnu ahcun kan si tawnning thar achuak lai. Cucu New Normal kan ti. New Normal ruahdamh khawh i pawlasi ṭha asuai khomi ram cu an ṭhangcho lai.
Deglobalization
Globalization kan timi vuleicung kan ipehtlai dihnak cu akir lai. Deglobalization asi lai. Phurhtlunhnak le pehtlaihnak lei fimthiamnak khuaruahhar awk in aṭhancho caah kan vuleipi cu azor i khuate pakhat bantuk asi cang. Hihi Covid ruangah ai rawk viar. Hi pulrai kan doh khawh le doh khawh lo nih bia achim lai i kumkhat maw kumkhat le acheu tiang maw atu ning in kan um lai tiah an ruah cio.
Singapore Chiangi Aiport i Terminal 2 cu kumkhat le acheu kan khar lai anti. Vanlawng khual tlawn hi kumkhat le acheu hnu lawng ah amah keel aphan lai tiah Singapore nih an ruah tinak asi. Singapore cu vanlawng tamtuk ṭumnak asi. Vanlawng khualtlawn hi ai thleng ngai lai tiah mifim nih an ruah. Kawlram ah khualtlawn rian le hotel rian le cu hna he ai tlaimi rian vialte caah phundang in khuakhan ahau lai.
Kanmah le Kan Ram
Globalization cu kan vuleipi le kan rili vialte an hmet thluahmah i ramri umtilo he ai tlai. Vuleicung khuate bantuk asi tikah rammi sinak cu minung sinak nih atai. Minung kan ikhat dih. Covid lio ahcun ramri riin ṭhan ahong si. Ramri innka le vanlawng innka vialte khar ahong si. Khoika poh hman khawhmi passport ai neihmi zong zawtnak tamnak ram in arami an si caah an passport an hmang kho ti lo.
Ramdang a-ummi hna cu anmah le an ram cio ah an kir. Arummi ram nih an rammi pawl kha vanlawng in asi khawh chung in an laak hna. Ramdang ah rianṭuanmi pawl cu chungkhar umnak an nulepa ram ah asi khawhnak poh in an tlung. Minung sinak auarmi ram pipi zong nih “kanmah rammi cu kanmah rami hme teh” anti. Covid ca aherhmi sii le silei thilri cu tangka tampi hmang in cawk khawh an izuam. Rammi le rammi cu ramkhat minung zoh in an izoh.
Covid pulrai umnak ram ahcun nawlneihnak ai cuhmi le ai remlomi phu zong Covid doh ding ahcun an ṭangṭi. Covid hnu zongah ‘keimah rammi’ timi cu aum peng lai. Ruapum tom in sermi lawng aphoih tawnmi Kawlram zongah thilchia nih thilṭha achuahpi khawh. Covid doh pah in kan lung ai rual lai i ram kan ser khawh lai.
Ngandamnak Rian Aṭhangcho Lai
Covid liote hi ngandamnak caah cozah sin phaisa hal caan ṭhacem asi. Atulio hi caanrem ah chiah I Kawlram Ngandamnak rian kan remh khawh ahcun covid hnu ah sizung tehna tamdeuh kan chap khawh lai le ngandamnak rian aṭhangcho lai. Ahnu ara dingmi zawtfahnak kong ahcun timhcia kan si lai.
Sayamate le sibawi pawl zong mi nih an dawt deuh cang hna. Ram tampi ah ngandamnak lei riantuanmi pawl cu pasalṭha le nusalṭha ah an ruah hna. Siilei thiamnak neimi tamdeuh in rian peek caan asi. ‘Ngandamnak hi kan ram pumpi himnak’ asi ti hi mizapi nih kan hngalh cang bantukin covid hnu ahcun Kawlram ngandamnak thawnter deuh lawng ataang cang.
Vuleicung Bantuk Cu Vuleicung Tak Asi Cang
Online in rianṭuan le sipuazi tuah le um hi Virtual World (vuleicung bantuk) ti asi. Atu covid lio ahcun online cungah vuidang nakin alet tampi kan um, rian kan ṭuan, sipuazi kan tuah le Virtual World cu Real World tatak ahong si cang.
Baisakup zung an phih i online in zoh khawhmi Netfix bantuk pawl le ṭhut hnawh i rawl ei angah lo tikah cahchom ei atam cang. Rawl cahnak Application in cahkhawhnak eidindawr le mipum iton khawh asilo tikah Zoom hna an hmang cio cang. Online sipuazi lohngan pawl an man akai. Share man zong akai.
Mifim cheukhat nih thimnak hman online in tuah khawh asi lai anti. Kawl cozah cu e-Government khulrang in an tuah loh antimi cu online in meeting an tuah ve cang. Kawlram ah kan hmailei ahcun Online kan hmang telai antimi kha an ruahnak nakin khulrang deuh in Online aphan. Kawlram zong nih Online he ai pehtlaimi rian pawl thazaang peek ahau cang. Acozah zong nih hmanhram an thokmi Online hi hman peng i e-Government hi thlircawi ding asi.
Acozah An Ngan Deuh Cang
Acozah itelnak tlawmter hi kum saupi a-aupitu an ṭhawn chin lengmang lioah Covid ruangah cozah tamdeuh tel ding an aupi cang. Acozah itelnak ṭhumh ai zuammi ram hmanah Covid lio ahcun acozah an ibochan. Acozah nih hong kan zuanhnawh seh ti an duh. Acozah nih hong bomh kha an duh tuk. Acozah kha pasalṭha ah an chiah.
Covid dih hnu ah cozah nih tangka tampi ahman aherh lai. Kawl cozah nihcun atlawm khawhchung phaisa hman hi an pawlasi asinain Covid lio ahcun kha pawlasi ralchan in tangka tampi hman ahau lai. Covid khawh ahhin Kawl cozah nih tlawm hman ding le tam hman ding thim hi an iharh ngai lai.
Minung Hrial Nunphung
Vuleicung tuanbia ahhin harnak caan aphanh ahcun pakhat le pakhat kan ibawm tawn. Minung le minung lam naih tein an um i ṭihnak kha an tai tawn. Covid 19 nihcun minung le minung hlatpi in aumter hna. Pee thum in maw pee ruk in maw ahlatter hna. Minung kan thinlung he kan takpum he anaih tertu puai le meeting hna cu khapmi an si ai.
Meng thong tampi ummi anaih tertu vanlawng cu thihnak phurtu bantuk asi cang. Kan minung hawi hrialhi Covid dih hnu zongah alo lai lo. Ataang peng lai. Minung hrial nunphung he ai thlakmi sipuazi pawl an ṭhangcho lai. Tahchunhnak ah rawl cah i ei khawhmi aṭhancho bantukin inn um atam tik ahcun mahte chuan le ei atamdeuh ve telai.
Lothlawh le Satil Zuat Rian Aṭhang Lai
Covid ruangah lothlawh le satil zuat rian le eidin icawk izorh rian aṭhangcho kho. Ramdang ah rawl azuar tawntu ram hna nih ‘kanmah ram eidin tlamtlin hmasat ahau’ anti lai. Acaw tawntu nih rawl zuartu ram thar an kawl hna lai. Asia ram rawlbuuk asimi Kawlram nih lothlawhnak le satil zuatnak kan ṭhanchoter khawh asi ahcun covid hnu ah facang tam bik azuarmi ‘Asia coka’ kan si kho.
Mah Ramchung Thilser Atam Lai
Covid lioah ram rum pawl nih hmaihup (mask) ser awk ah kungcian (raw materials) an nei lo. Ramdang nih anmah caah an chiah i kungcian cu an zuar siang lo. Ram rum pawl cu an cau ko. Covid hnu ahcun ram tampi nih anmah ram ah kungcian he kungchaw he ahram thok in adongh tiang ser an duh cang lai. Hlan ahcun thil pakhat ser an duh tikah ramthum ramli ah an then i an ser. Cuticun adihmi atlawm deuh.
Lam Hmuhsaktu
Covid 19 cu hehlawheh tiah kan doh. Covid hnu kan phan lai. Covid hnu hi covid lio caah lamhmuhsaktu asi. (14/5/2020)
(Hi cabia hi The Voice Weekly, May 11-17, 2020 chuahmi ai remnak in ka lehmi asi).