2008 Phunghrampi kan neih ka ah khan aṭha lo tuk atimi an um. Phunghrampi neih cu neih lo nakcun atha deuh ko dawhawh atimi an um ve. Adikmi asi ko. Zeicahtiah phunghrampi um hlan ahcun ralkap nih cun pei upadi sernak le uknak le biacaihnak vialte cu an laak dih cu. Atu cu Upadi Sertu Bu (Legislature), Uknak Tlaitu Bu (Executive) le Biacaihtu Bu (Judiciary) tiin adang tein bu pathum an um cang. Neih lo nakcun atha deuh hrim ko. Asinain kan phunghrampi cu aṭha lo taktak ve ko.
2008 Phunghrampi chungah aṭhatlonak an chim cemmi cu Pyithu Hluttaw zongah, Amyotha Hluttaw zong ah Pine Hluttaw zongah thutdan cheuli cheukhat ralkap nih an comi le Phunghrampi remh khawh lo ding in an ṭialmi le ralbawi zik nih Home Minister (Pi Thezi Vunci) le Defence Minister (Ka Kuaizi Vunci) le Border Affairs Minister (Nesat Ziza Vunci) rian peeknak nawl aneihmi le President si khawhnak sining (qualification) tehna an si. Cun tlangcungmi nih an duh lo ngaimi cu President nih an vuncichoh thim piaknak nawl aneihmi hi asi ve.
2015 Thimnak ah khan Rakhaing le Shan cu hi kong ahhin an buai. Rakhaing State ah Arakan National Party (ANP) nih Pine Hluttaw thutdan tamcem an hmu nain anmah nih an vuncichoh (chief minister) an ithim kho lo. Shan State zongah Shan National League for Democracy (SNLD) nih Pine Hluttaw ah thutdan tambik an hmu nain anmah tein vuncichoh an ithim kho ve lo. Cu nihcun Rakhaing le Shan kha an thin aphawh hna. Ataktak ahcun 2008 Phunghrampi an rel lo caah asi. Parliamentary system kan silo.
Presidential system kan si. President nih vuncichoh thimnak nawl anei. El khawh asilo ti an hngalh lo caah asi. President Thein Sein chan lioah khan 2008 Phunghrami chung ummi Pohma dihlak 457 lakah Pohma 210 vial remh ahau tiah komiṭi nih an chuahpi nain Hluttaw nih an remh kho lo. Khuaruah har awk asilo. Remh khawh lo ding cun pei phunghrampi cu an rak tial cu. Hluttaw kuzale vialte 75% nak tamdeuh hna tlak ahau ṭung, ralkap nih 25% an laak tung caah asi. Ralkap an rian ngan cem hi phunghrampi kilven asi.
Ramdang raldoh asilo. 2008 Phunghrampi ning ah. Cu lioah Hluttaw nih aremh khawhmi cu president asi dingmi nih hngalh awk ah ai tel vemi ‘military’ (sit zi) timi kha ‘defence’ (kakuai zi) tiin an thlen. Khakha rammi vialte mee thlakter (national referendum) nih azulh awk asi. Cucu an tuah fawn lo. 2015 thimnak ah NLD nih ṭhutdan zakhat ah sawmriat (80%) ahmu nain an hotu asimi Daw Aung San Suu Kyi (ASSK) President atuan kho lo. ASSK president tuan kho lo ding in rak tial asi cu mu. Afale ramdangmi an si caah. Amah president asi kho lo nain president le vice-president le Hluttaw Ohkatah (speakers) le vunci pawl cu amah nih athimmi an si hoi tung. Thimnak taitu party hotu asi caah.
President hi nawlnei bik asi ding asi. Pohma 16 ah president cu Head of State he Head of Executive he asi tiah ai ṭial. Midang vialte nakin nawl anei deuh lai ti zong asi fawn. Cucaah kan ram ukning hi Presidential system asi ti hngalh khawh zong asi. Asinain ASSK caah Pohmah 217 hmang in State Counsellor thudan von ser asi tikah ASSK kha nawlnei bik ahong si i President Htin Kyaw kha amin men bawi zik (figure head) ah ai cang. Presidential system kan simi kha Parliamentary system bantuk ah kan tla. President rian cu ceremonial (puai chuak) menmen ahong si. Head of State (naing-ngan-daw aci-ke) lawnglawng ah ai cang le uknak hotu head of government (Aso-ya aci-ke) taktak cu ASSK ahong si. Hiti asi caah Htin Kyaw hi Parliamentary System i nawl anei lomi president bantuk ahong si i ASSK hi nawl neimi Prime Minister bantuk ahong si.
ASSK hi uktu bawi bik asi kan ti nain palik pate hmanh order apee kho tung lo. Ape khotu cu Minister for Home Affairs (Pi Thezi Vunci) asi. Pi Thezi vunci order apee khotu cu rian apeetu ralbawi ngan bik (Commander-in-Chief of Defence Services) asi hoi. Mithat lainawng le mifir le riitsi zuar tehna tlaih lo le thong thlak loin aluatmi an tam tuk. Hi kong ah ASSK nih zei atuah kho lo. Kan hnulei Rakhaing chaklei ah ralkap nih faak tuk in ARSA pawl an ṭhuat hna. Bangali muslim pawl zong an den chih hna. Bangladesh ah minung 600,000 hleikai an zaam. Rak kir uh ti zongah an kir duh lo. Atu tiang cu. Azammi tu an ichap peng rih. Ramdang media nih nan thawl hna nan thah hna ti asi. Kawlram lei nih asilo ti asi ve. Aho zumh awk ahar tiah anti. EU, UK le US nihcun ramdang tadinca an zumh deuh caah ASSK an mawhchiat. Kan Pi cu zaangfak asi. Amah nih atuah khawhmi asilo.
ASSK nih hi kong ah nawl aneih lonak hi Kofi Annan Commission nih ‘cozah pahnih’ aum tiin achim. Kawlram kong ahngal taktakmi catialthiam Bertil Lintner zong nih Rakhaing kong ahcun ASSK nih zeihmanh atuah kho lo. Ahohmanh order apee kho hna lo. Ralkap nihcun ralbawi ngan bik bia lawng an ngaih. Thimmi hruaitu bia an ngai lo ati. President Thein Sein tuan lio siselaw ralkap a-uk khawh deuh hna hnga. Amah zong ralkap, vunci pawl zong ralkap, hluttaw zong ralkap, ralkap zong ralkap an si caah president bia kha ralkap le palik nih an ngaih deuh hnga. Amah zong cu president asi hlanah ralbawi ngan General arak si cu mu. Hi zawn hi aruah awk athei lomi nih ASSK hi mawhchiat thlorh in an mawhchiat. Amah mawhchiat loin 2008 Phunghrampi tu soi ding asi. 2008 Constitution athat lonak cu asi.
Kan phunghrampi ahhin zapi hngalh lem lomi thil pakhat aum. Cucu Hluttaw kuzale phuahnak kong asi. Hluttaw kuzale pakhat hi mee apeetu nih kan duh ti lo ti ahcun thim ṭhannak phanh hlan ah phuah khawh asi. Pohmah 396 (b) ah the Right to Recall ti asi i mee peetu dihlak i zakhat ah pakhat (1%) nih kan kuzale pa hi kan duh ti lo tiin Election Commission ah ripawt khawh asi. Khakha atlawm tuk. 10% tal siselaw atha hnga. Cun phuah tatak nakah Hluttaw nih upadi ser ding ti asi (Pohma 397). Hluttaw kuzale nih anmah phuahnak ding upadi ser cu an duh lai maw? Atu tiang cu hi upadi hi an ser rih lo.
Kan phunghrampi Pohmah 37 (a) ahhin leicung leitang thilchuak vialte, ticung titang thilchuak vialte le vancung ummi thil vialte hi ram pumpi taa asi tiah ai ṭial. Cutikah kan khua, kan ram; kan lei, kan lo; kan dum, kan hau; kan lung mansung le kan thing mansung vialte zong cozah taa an si dih. Cozah nih an simanking caah chuh khawh kan si. Atu lioah vulei chuhnak kong hi Kawlram ah abuai ngaimi thil asi. 2008 Phunghrampi Pohma 450 ah Kawlca lawng zungah hman ding ti asi tikah Kawl asilomi vialte kan ca cu zungah hman khawh asi ti lo. Chin State hluttaw ah Kawlholh hman ahau. Kachin State hluttaw ah Kawlholh in biachim aherh. Shan State hluttaw ah Shan holh hman khawh asilo. Kanmah kan ram sianginn ah kan holh kan cawng kho lo. Kan ram i kan holh kan cawn loah khoika ah dah kan cawn lai. Atu nai in cawn khawh asinain atlaam atling lo.
Acunglei hi 2008 Phunghrampi nih akan buaipi ning tlawmpal asi. Hi phunghrampi athat lonak bik cu hluttaw ah thim lomi kuzale (ralkap) cheuli cheukhat an um ve hi asi. Ralbawi ngan bik nihcun ‘aherh hme cu’ ati peng. Cucaah hluttaw ahcun zeitihmanh in remh khawh ding asilo. Cuca thiamthiam ah ASSK nih lam dang akawl. Khakha President Thein Sein nih atuahmi NCA zulh ve asi. NCA ah phunghrampi remh te ding timi ai tel caah asi. Vice-president Henry Van Ṭhio nih 2008 Phunghrampi remhnak caah lam phunphun kan kawl tiah achim bal. Zeizei asi cu zapi nih kan hngal lo. Atha bik ding cu Phunghrampi athar bakin ṭial i cucu 2008 Phunghrampi canah hman asi hnga. Kawlram ah hibantuk hi kan tuah tawnmi asi ko. 1947 Phunghrampi kha 1974 Phunghrampi in kan thlen. 1974 Phunghrampi kha 2008 Phunghrampi in kan thlen. Hiti tuah hi Yangon Airport i an thahmi NLD sihni pa U Ko Ni nih khan achim tawn. Keimah zong nih na chimmi ka hna atla tiah ka ti bal. Phunghrampi athar ṭial hi 88 Generation hna, UNFC hna, UNA hna nih an chim bal ko. Atu belte an chim ngam ti lo. An chim awk asi. Ramrian ahcun ralṭhat ahau. (9-2-2018)