Zankhat cu kum 14 lawng asimi Laura Scott cu anu he coka ah khengbel an tawl lioah kei cu fa ka nei lai lo tiah alung ai thlek. “Na lung ai thleng te men lai” tiah anu nih ati. Scott nihcun anu hi, “Aba tuk hringhran i amah pumpak caah zei caan hmanh anei lo” ati. Scott nu hi thilthi asi i Scott le atapa zanriah aserpiak hna hnu ah TV hmai ah atoh hna i amah cu intang ah thil athi. “Zeizong vialte tuah dih nuncan hi na duh ko maw”? tiah ati. Kum 26 asi ah Scott cu va anei i lungthlen cu ahngak. Alung cu ai thleng hlei lo i hiti um hi aṭha ko tiah ka ruah ati. “Fa nei lo i um hi anuam ko ka ti” tiah ati.
Scott hi atu cu kum 50 asi cang i ai nuam ko. Nomh lawng asilo. Atlam atling. Amah lawng asilo. US ah fahrin lo atam tuk cang. Kum 2007 le kum 2011 karlak ah fahrin hi zakhat ah pakua (9%) azor. Hlathlainak an tuahmi ah miphun tling — mirang, minak le misen dihlak — an fahrin atlawm chin lengmang cio. Hlan deuh ahcun nu 10 lakah 1 nih tuan ah fahrin an ikham. Atu ahcun 5 lakah 1 nih an ikham cang. Kum 2008 i sipuazi ai rawk hlan hmanh ah nu kum 40 in kum 44 karlak fa anei ballomi hi 80% in an karh. Asullam cu fa nei ballomi 10% an rak um i atu ahcun 18% an um cang tinak asi. Hi nihhin Zurup ram an fa neih lo ning cu aphan rih lo. Italy ram hna ahcun nu pali ah pakhat nih fa an nei lo.
Asinain faneihlo akarhmi hi arang tuk. Fa neih le neih lo cu pumpak nawl asi ko. Asinain nu asimi pauh nih fa neih ding tiah ruah tawnnak America ram ah hitin asi ko. Fahrin cu atlawm deuh lengmang. Asinain hngakchia ca thil sernak cu aṭhangcho ngai. Kum 2013 ah $49 billion man asi. Fa neih le neih lo kong caih tik pauh ah fa lezohkhenhnak kong theu ah achuak. Sheryl Sandberg tialmi Lean In timi cauk cu nu rianṭuan forhnak asi ko nain, amah caṭialtu bantuk in, rian zong neih ding fa zong neih ding ati. Pumpaak nawl le ithim khawhnak nawl a-onhmi nunphung chung i kan um hi cu aṭha ngai ko.
Asinain fa nei lomi hi cu mawhchiat cu an tong deuh ko. Ross Douthat nih the New York Times tadinca ah More Babies, Please (fa tamdeuh in nei uh) timi cabia ah “Fa zohkhenh huam lo cu ziaza rawk le tumchuk asi. Hmailei nakin atulio tanh deuh asi” tiah ati. The Weekly Standard tadinca ah atuanmi Jonathan V Last nih aṭialmi, mi nih an caih tukmi cauk What to Expect When No One’s Expecting ah, “Faneilo American mi hi mah zawn lawng ruat an si i hmailei American ram sipuazi arawktu ansi. Thil cawtule ngunkhuai peetu an zorter” ati.
Atu ahcun fa nei kholo zong sibawite nih neih khawhnak an tuahpiak khawh tuk cang hna caah faneih aduhlomi hi mawh cu an phur deuh lai. “Voidang nak hmanh in faneih fial hi atam chin lengmang” tiah Amy Richards nih ati. Amah hi Opting In: Having a Child Without Losing Yourself timi cauk ṭialtu asi. “Hlan ahcun nu nih fa an neih le neih lo cu anmah tuah khawhmi asilo” kan rak ti. “Atu cu anmah nih anithimmi asi kan ti i mawhchiat khawh an si cang” tiah ati.
Zeicahdah Fa Na Neih Lo?Hi bia hi nu faneilo an hal tawnmi bia asi. “Zeicahdah fa na neih?” ti aum ballo. “Zeicahdah fa na neih lo?” ti ṭheu asi. Atanglei bia hi minthangmi nu faneilo nih an chimmi asi. “Fa neilo tein um hi anuam ngai ko ka ti. Mi vialte cu zeitindah kan ikhah khawh lai. Pakhat nu bia kanlaak asi ahcun, “Nau-inn aneimi pauh nih fa an neih lai ti khawh asilo. Hrom aneimi pauh an aw aṭha lai ti zong asi kho lo” – Gloria Steinem, Nu covo kong a-aupitu “Nau nak in ka tih deuhmi aum loh” — Margaret Cho, Caṭialthiam “Pakhat hmanh ka nei lo. Apelte hmanh kai ngaichih lo. Zeicahtiah khakha thil si awk arak si tiah ka ruah” – Oprah Winfrey, TV Biachim nu “Ka hla hi ka fale bantuk an si. Ka tar tikah an ka cawm te lai tiah kai ruahchan” – Dolly Parton, Unau 11 chuak ansi nain avapa he fa nei hlah usih anti.
“Ka nu le ka pa hi fale ṭha tein azohkhenhmi an si le kha bantukin ka fale zohkhenh ve, cun nuncawng sipah cu ka chai lai lo ka ti” — Katharine Hepburn, Nuncawng minthang “Keimah cu pathian azum tukmi ka si. Thil cu asi ding ning in asi te ko lai tiah ka ruah. Kha ti ruah khawh le kan si ning lungtlin kha abiapimi asi” – Condoleeza Rice, Hlanlio US Secretary of State “Fa nei ning law cu aṭha tuk ko hnga. Asinain fa neih hi aherh hrimhrimmi asi ticun ka ruat lo” – Janet Jackson, Hlasak thiam
*Fa neilo American Nu (Kum 40-44): 1976 kum ah 10 ah 1, kum 2010 ah 5 ah 1
*Zakhat ah sawmthum le pathum (33%) nih fa neimi hi mi nih an upat deuh hna tiah an ruah
*Fa neilo zakhat ah sawmli le pakua (49%) hi mah duh tein anei lomi an si.
*Nu pakhat nih fa neih zat: Niger 7.0, Afghanistan 5.5, India 2.6, Mexico 2.3, US 2.0, UK 1.9, Norway 1.8, China 1.6, Germany, I taly, Japan 1.4
(TIME, Sept 16, 2013 chung in Lauren Sandler ṭialmi None Is Enough timi cabia saupi ka huam zat lawng ai tlaknak in ka lehmi asi )