Nai August 20, 2014 ah President Thein Sein nih tangka kum 2014-2015 thlali voikhat vunci pawl pumhnak ahmasa bik ah atanglei bantukin in bia achim. “Kanmah cozah kan kaika ah Kawlram hi Ṭhanchonak Atlawm Bikmi Ram (Least Developed Countries =LDC) ah an kan chiahmi in luat kan izuam lai ka rak ti. Atu ah LDC ah chiahmi ram 49 chungah ASEAN in kanmah le Laos le Cambodia ram thum lawng kan um cang. LDC ram si ti lonak ah tahnak pathum chungah pahnih kan tlinh ahcun luat khawh asi. Aluat khoding kansi ko.”
LDC hi zeihme asi. Zeitik in dah Kawlram hi LDC cu asi? LDC in luatnak ding ah aherhmi pahnih cu zeidah asi? UN nih 1971 kum November ah LDC ah an kan chiah. LDC si awk ah ram pakhat hi:
- Asi afaak lai. Ramchung mi pumpak kan hmuhmi hi buaktlak in US$992 tang kumthum chung ai peh lai. Hihi US$1190 aphanh ahcun luat khawh asi. (2012 kum i anti ning)
- Minung kansican aniam lai. Cucu ngamdamnak, eidin thawtnak le cathiamnak tehna ansi.
- Pawcawmnak fawi tein ai rawk khomi (economic vulnerability) sinak. Lothlawhnak,thilsernak, thilri le riantuannak afekfuan lomi. Ramdang thilzuar awk phun tlawmte ibochannak, umhmun ai ṭhialmi minung tamnak
Hi phunthum atlinhmi ram cu LDC cazin ah khumh an si. Ṭhanchonak A tlawm Bikmi Ram ti hi ai dawhnak in chimmi bia asi. Diplomatic asi. LDC ti tik ahcun asi afaak bikmi, cathiamlo, leiba cham kho lo, sipuazi tuahpi awk ah atha lomi tinak asi. Phundang in chim ahcun LDC von ti ahcun vuleicung ah mitlinglo asi i peekchanh haumi an si caah sipuazi tuahṭi awk ahcun ahohmanh duhlomi ram tinak asi ko.
Kan ram hi 1987 kum ah hiti ningzak asimi dirhmun hi kan phan. Hei ruah ahcun hlanlio ahhin kan ram hi kan pawngkam ramnak in azeilei poh ah hmaisuang kan rak si cu mu. Ahlathlai mi chimnak ah Mirang uknak tang ummi Asia nichuah thlanglei ram ahcun arum bikmi ram kan rak si. Vuleicung ah facang tambik azuar khomi ram, vuleicung thlorthing vialte i 75% azuar khomi ram kan rak si. Cupinah cathiammi tamnak ram asi tiah mi nih hngalhmi ram kan rak si.
Kan sipuazi aṭha. Cathiammi ram kan rak si. Asinain luatnak kan hmuh hnu ah ramchung raldohnak ruang ah kan sipuazi ai rawk. Cupinah 1962 kum ah nawlneih nak alaatu cozah nih socialist uknak ruang le rian thiam lo ruang ah Kawlram sipuazi atla thluahmah i kum 25 hnu 1987 ahcun LDC kan phan.
LDC kan sinak ah khuaruah har asimi pakhat cu kanmah Kawlram lei in heh tiah an izuam ti asi. LDC kan sawk lioah Kawlram cu cathiam an tam ko tiah aduhlo tu an um ti asi. Asinain ramdang kan leiba le akarh peek awk ahar caah an kan zaangfah deuh hnga maw tiah culio kan ram ṭavuan neitu nih kan ram kha ningzak ngai asimi ram sifaak cazin ah kan chia uh tiah an rak sawkmi asi.
Atu President Thein Sein nih LDC kansican in chuah kan izuam lai atimi cu kan tuanbia leiba cham usih ati bia asi. Atu cozah hlan i aṭuanmi atu cozah ahringtu nih kan ram ningzah an kan huah termi cu ahmai kan milh ṭhan lai tiah bia ai kammi asi. LDC in chuah khawhnak thil pathum lakah thil 20ahnih aherh ti asi. Zeithil dah an si? Afawi bik ahcun kan chimmi pathum chung ah nambar pakhatnak le pahnih nak kha si dawh an si.
- Mi pakhat buaktlak hmuhmi GNI
LDC in luatnak ding asilole cataang kainak ah GNI $1190 nak tamdeuh hmuh ahau ti asi. 2012 kum ah Kawlram GNI $1126 aphan ti asi caah nai cu anai pah. Tlawmpal izuam rih bel ahau lai. Hi caah pei Thein Sein nih vuanci vialte aforh hna cu.
- Adang pakhat cu kansican aniamnak kong asi.
Aphunkip in chim ahcun kansican hi aniam ko rih tiah ṭavuan neitu nih anti. Asinain ramdang dang bomhnak in kansican tahnak hi awnghmah (aza men) tiang cu kai dawh asi. Ramdangmi bomhnak peetu pawl zong nih nan cataang kainak ah kan in bomh hna lai anti ko. Cuti asilo hmanh ah 1987 lioah cathiam kan tam ko nain an tam lo timi kha remh hna selaw adih ko hnga.
Asinain acunglei thil pahnih izuam aherh i President Thein Sein nih izuamnak ding ah kumkhat le acheu lawng caan anei cang. Cucaah LDC cataang kainak anai bik cameipuai ah kan sung lai maw kan awng lai ti cu hngak cio usih. (Hi cabia hi caṭialthiam Pe Myint nih 28-8-2014 ni chuahmi the People’s Age journal ah aṭialmi asi. Aṭialmi athat ca le amah ahngal ballomi careltu nih nan theihnak dingah ka von leh) (2-9-2014)