Voikhat cu ram sifak bawmtu upa pawl American President George W Bush an leeng. Bush nih “Vawleicung ram chia bik zei ram dah asi?” tiah ahal hna. “Congo” an ti. Bush nih “Aw, nai zongah an bawipa Paul Kabila nih ahong ka leeng tak” ati. Bush nih a thawh han i “A changtu tah” tiah ahal ṭhan hna. “Afghanistan asi, Bawipa” an ti. Bush nih “Ahmaan. Mihrut pawl i milem an kahnak ram kha” ati.
Vuleicung ram chiakha bik thim hi ahar men lai. Zeicahtiah zei bantuk ram khi dah ram chia bik kan ti lai timi ah ruahnak aa khat cio theng lai lo.
Apuarthau tukmi, mah rammi duh tik paoh i tlaih le thongthlak ahmangmi cozah nih ukmi ram hi ram chia kan ti cio lai. Rammi an si afak tuk i ei awk hmanh an ngei lo i zawtfah tikah sii hmanh aa cawk kho lomi umnak ram zong ram chia ti khawh asi. A cozah ahrokhrawl tuk i rammi eihmuar le ziknawh ei lawng aruatmi zong ram chia asi ko. Rammi hlen lengmang le lih chimh lengmang ahmangmi cozah ukmi ram zong ram chia ṭhiamṭhiam asi. Ramchung ah ral atho i mah le khua mah le inn mi tampi nih an zamtaak mi ram zong ram chia asi ko.
Ram chia pakhat le ram chia pakhat an chiatnak an i khat cio lo. An chiatnak an ṭhat lonak an i phudang cio. Cucaah hellram sawh tuah u ti hna sehlaw nan sawhmi aa dang cio lai. Kan hnulei July 9,2001 ah Newsweek Mekazin nih “The World’s Worst Countries” tiin cahmai 24 a ṭial. Hmanthlak zong tampi aa tel. Anmah le an chiatnak cio zoh in atanglei ram pawl hi ram chia tiah athim hna i mah cu atawi khawh chung in ka vun laak.
Nu caah Afghanistan
Nu caah cun Afghanistan hi ram chia bik asi. 1996 kum ah Taliban timi Muslim pathian rian ṭuan pawl nih uknak an tlaih. Cu hnu cun nu pawl kha nan lu in nan ketin tiang nan khuh dih lai an ti na. An kereek an langhter sual hmanh ah thongthlak khawh asi. Nan inn in a leengah rian ṭuan hlah u an ti hna. Cawmtu ngei lo nuhmei zong nih aleeng chuah i rian ṭuan khawh asi lo. An ram chung ral ruangah pa tamtuk an thi i nuhmei nih le an tamtuk hoi ṭung.
Ngakchia caah Sierra Leone
Sierra Leone ah hin fa hmasa, kum sarih kum riat zong tapung nih ralkap ah an tlaih hna. Nu ngakchia kha an tlaihhrem hna. Pa ngakchia pawl cu riitsi an chunh hna i tuksum asi mi thil an tuahter hna. Mi hngawng zong an lekter hna. Azeimaw caan ahcun an nu le an pa zong an thahter hna. A duh lomi cu anmah kha an thah hna.
Pa le Pa Aa Duhmi Caah Saudi Arabia
Pa le pa ait ṭimi hi ram tampi nih an nihsawh hna. Ram cheukhat ahcun thong an thlak hna. Hi bantuk “hawi ih ṭi ningin ait lomi” pawl hi Muslim ram nih arem lo khun hna. Saudi Arabia ahcun nikum July thla lawngah paruk an thah hna. April thla ah khan paruk cu fungfek in voi 2,600 cio tuk ding in bia an ceih. Kum hnih chung ni 15 dan lengmang ah an tuk hna lai. Voikhat te i an tuk hna ahcun an thi sual lai ti asi.
Mirang Pa Caah Russia
Hmun kip ah pa asi tung i Mirang asi mi cu siangpahrang an si. Russia ahcun asi lo. Russia ram ahcun pa pawl hi zu an ding tuk, kuak an zuu tuk, AIDS le TB in azawmi zong an tam. Mithah lainawn atam. Mah le mah i thah zong atam. An chan atawi. Russia ram cu milu zong an tlawm chin lengmang.
Internet A Duhmi Caah Chaklei Korea
Vawleicung ah North Korea lawng hi internet he direct in pehtlaihnak angei lomi ram asi. Tuluk ta le Japan ta an i hrawm. An bawipa Kim Jong III tu nih cun internet cu aduh tuk i nikhat ah suimilam pahnih lengmang ahman. Nikum Secretary of US State Madeleine Albright ava kal lio ah khan ae-mail address zog Kim nih ahal ti asi.
Ramdang Sipuazi Tuah Duhmi Caah Cuba
Vakal i sipuazi va tuahnak caah aṭha lo bik ram cu Cuba asi. Acozah pawlasi le sipuazi tuah ai kaih lo. An president Fidel Castro athih hlan paoh cu aṭha bal lai lo.
Tadinca A Ṭuanmi Caah Iran
Kum 2000 March thla ah Iranram i an Bawi Bik Cem Ayatollah Ali Khamenei nih tadinca pawl kha ‘ral’ an si ati hna. Cu hnu ah tadinca 30 an ngol ter hna. Tadinca aṭuanmi (journalists) zong thong an thlak hna.
Sianghngakchia Caah Kawlram
Sianghleirun sianghngakchia caah cun Kawlram hi ram chia bik asi. 1988 kum i sianghngakchia an thawh hnu khan Acozah nih university an khar lengmang. Kan hnulei kum nga chungah kum li an khar. Atu an on ṭhan cang nain khuakam ah an ṭhek dih hna Cu hmanh cu rian thiamnak lei (technical) acawngmi le caṭial in naingnganzi ah kaa tel lai lo tiah bia aa kammi lawng an si.
Thingkung Caah Madagascar
Facang ciinnak ah lovah an hman caah Madagascar ram ah kum khat ah 150,000 hectares (350,000 acres hrawng) lengmang hmawng an ṭhiam i an ram akolh i thing atlawm thluahmah.
Nitlang Toh A Duhmi Caah UK
England le Wales ah ruah atam tuk i ni an hmu lo. An chun le an zan zong an rong aa khat dengmang. Kum 1766 hnu paohpaoh ah nikum kha ruah atam bik. Nitlang toh duhmi caah cun ram chia bik asi.
Ramlak Saram Caah Zimbabwe
Zimbabwe hi vawleicung khualtlawng pawl nih ramsa zoh ah an fuh tawnmi ram asi. Asinain atu cu ramvai pawl nih kah lo ding zong an kah thlu hna i ramsa caah cun Zimbabwe hi ram chia bik asi.
Mizaw Caah the Congo
Democratic Republic of the Congo ah hin minung 120,000 ah sibawi pakhat lawng a um. An si inn hi amin lawng si inn asi. Sii zong aum lo. Thilri zong an ngei lo. Ngakchia pahnih lakah pakhat cu kum khat tlin hlan ah an thi. Thih lo ding ah an thi.
Mirum Caah Colombo
Colombo ram ah hin mirum pawl hi mifir le tapung pawl nih an tlaih hna i tangka mahzat in tlanh uh tiah an chung le kha an ti lengmang hna. Voikhat cu mirum pa Pedro Gomez an tlaih. A fapa nih $800,000 in ava tlanh. Cu lio ah a fapa cu an tlaih ve i $100,000 in tlanh ve ahau. Cu caah mirum tampi (600,000 renglo) ramdang ah an zam cang.
Misifak Caah Angola
Angolram ahcun misifak tampi lakah i tlawmte cu an rum tuk i an sifah le an rumnak aa dang tuk. Cucaah misifak caah cun Angola hi achia khun.
Ngunkhuai Khawltu Caah Tulukram
Tulukram khuate cheukhat cu ngunkhuai peek an duh lo. Ngunkhuai a phun atam. A khawltu nih zal sanh an hmang fawn. Cucaah, Tuluk lothlo pawlcu hriamnam tlaih in ngunkhuai khawltu dironh an hmang.
Nungkhuai Peetu Caah Belgium
Belgiumram mi nih an hmuhmi tangka 100 ah 40 hrawng hi ngunkhuai le adangdang ah an peek. Micheu cu 55% tiang in an peek. Cucaah Belgiumram ah hin ngunkhuai hrial (tax evasion) zong atam.
President A Ṭuantu Caah Indonesia
Indonesiaram hi miphun an tam. Tikulh atam. 17,000 a um. Biaknak pakhat le pakhat an i tu an i that. Miphun pakhat le pakhat an i that an i nawng. President bia hi vuanci le ralbawi nih an ngai lo. Uk khawh an si lo. Indonesiaram president ṭuan cu ngakchia zong nih an uar lo.
Mitlawmphun Caah the Balkans
Balkans ram pawl ahcun miphun pakhat hi ram khat ah mi tamphun (majority) an si cio i ram khat ahcun mitlawmphun (minority) an si cio. Mitlawmphun an si nak ram paoh mitamphun asimi nih serhsat le namnet cio asi.
Cozah Rianṭuan Caah Somalia
Ramchungmi le ramchungmi i dohnak kumhra hrawng aum caah cozah rianòuan caah aho bia ngaih awk zong an thei lo. Rian zong a um lo. Lahkhah zong an hmu ṭhiṭha lo.
Mizaam Caah Guinca
Sierra Leone le Liberia ah ral aum caah Guinea ah azaammi (refugees) million cheu an um. Inn ngeitu (Guinea) nih an rem hna lo. Ramdang bomh zong an tong lo. An zaamtaakmi an ram nakin achia deuh.
Ramchia Lakah Ramchia Bik Chaklei Korea
A cung chiatkhatnak vialte atlinh cemtu ram cu North Korea asi. Chaklei Korea i an president cu athi ciami Kim III Sung asi i ahmanthlak hi akenkip an tar. Bawi rian dang vialte akemhtu cu afapa Kim Jong III asi. An ram cauk le tadinca le radio le TV ah aPa le aFapa kong lawng te asi. Mangṭaam atlung peng i million pahnih hrawng an thi. Acoah ca lawngte ah rian an ṭuan. An zapi in ralkap an si dih. An zapi in sungṭhoh an si dih. Mah um tein um khawh asi lo Ramdang in zam a duhmi zong an zaam kho pek lo.
RAM CHIA BIK CEM 10
- North Korea
Thonginn nganpi, an biakmi an Bawipa nih thothe bantuk in a rammi athihternak hna ram.
- Afhanistan
A dong kho lomi ramchung ral le cozah hrut nih an uk hna hlei ah ruahsur lonak nih rawl ṭaamnak achuahnak ram.
- Sierra Leone
Ramchung ral nih ngakchia thong tampi athihternak hna le an kut le an ke a lohternak hna ram.
- Sudan
Miphun pakhat le pakhat biaknak pakhat le pakhat an i ralnak ah ram ti awk hmanh atlak lomi ram.
- Angola
Kum 25 chung ramchung ral umnak, mirum tlawmte zinan in an rum chin lengmang nak ram.
- Tajikistan
Hlanlio Soviet ram lakah asi afak bikmi ram, an uktu cungah an lung atlin lonak ram.
- Democratic Republic of The Congo
Duhfahnak, miphun dang le miphun dang i huatnak, ramchung ral umnak, ramdangmi nih namnet nak, AIDS le sifahnak akhahnak ram.
- Albania
Hmawngkhu (smuggling) in ramdang tangka hmuh cemnak, acozah nakin misual bu an ṭhawn deuhnak.
- Haiti
A ningcang loin uknak le ramdang zong nih bomh cawk ti lomi, hlan lio ah paradise asi i atu ah hell ah ai cangmi ram.
- Iraq
Sipuazi dantatnak aum hlei ah an bawipa nih alamhchih pengmi hna ram. (Muko 2001 Sep)